कार्यकर्ता अधिकारी – भाग 7

कार्यकर्ता अधिकारी – भाग 7

तसा एकूण प्रशिक्षण कालावधी आणि त्यातही मसुरीचे दिवस मी भरपूर ‘एन्जॉय’ केले. त्यावेळी आमच्या बॅचच्या थोडं आधीअ‍ॅकॅडमीतच्या जुन्या शैलीतल्या लाकडी इमारती आगीत भस्मसात झाल्या होत्या. त्यामुळे सगळ्याच व्यवस्थांमध्ये एक तात्पुरतेपणा होता. अभ्यास विषयांची मुख्य मार्गदर्शन सत्रं ‘सरदार पटेल हॉल’ (SPH) मध्ये व्हायची - तिथे लोखंडी, फोल्डिंगच्या बर्‍याच गंजलेल्या खुर्च्या होत्या - पण समोर चाललेल्या एकाहून एक सखोल सत्रांमुळे गंजलेल्या खुर्च्यांचा विसर पडायचा. (खुर्च्यांना गंज चढू नये म्हणून काळजी करतोयस तसा मानालाही गंज चढू नये म्हणून काळजी कर हो शाम!)

लायब्ररी मस्त होती, मी भरपूर वाचून घेतलं. बर्‍यापैकी जिम होती, माझा त्यावेळी चालू असलेला व्यायाम नियमित चालू राहिला.मी भरपूर टेनिस आणि स्क्वॉश खेळून घेतलं. हॉर्स रायडिंग, रायफल शूटिंग या ‘ऐच्छिक’ बाबी होत्या - पण अर्थातच मी त्या शिकून घेतल्या. हॉर्स रायडिंगच्या ‘ट्रॉट’, ‘कँटर’, ‘गॅलपिंग’... या सगळ्या पायर्‍या पार केल्या. (मजा तर आलीच, पुढे रायगडचा कलेक्टर असताना त्याचा उपयोग पण झाला.) मसुरी परिसरातल्या ‘केम्प्टी फॉल्स्’पासून हरिद्वार-ऋषिकेशसकट हिमालय परिसरात, सुट्ट्यांच्या दिवशी भरपूर भटकंती केली. अ‍ॅकॅडमीत चांगला ‘फिल्म क्लब’ - आणि दुनियाभरच्या विविध भाषांमधल्या उत्तमोत्तम चित्रपटांचा चांगला संग्रह होता - समग्र सत्यजीत रे - त्यांची ‘पथेर पांचाली’ सहित ‘अपु ट्रिलॉजी’ - शहरी शोषणाचं पिळवटून टाकणारं चित्रण करणारा ‘जनारण्य’... हे मी अ‍ॅकॅडमीत पाहिले. त्यावरची पुस्तकं वाचली, जाणकारांकडून भाष्य ऐकलं,त्यांच्याशी चर्चा केली. सार्वकालिक श्रेष्ठ असा जपानी दिग्दर्शक अकिरा कुरोसावाचा सार्वकालिक श्रेष्ठ ‘राशोमान’, हॉलिवुडच्या‘मॅग्निफिसंट सेव्हन’चा मूळ जपानी चित्रपट ‘सेव्हन सामुराई’ - असे खूप काही - चित्रपटविषयक, कलाविषयक जाणिवा प्रगल्भ व्हायला मदत झाली.

प्रशिक्षण काळात अभ्यास करून काही पेपर्स सादर करायचे होते. मी IAS होण्यापूर्वी ‘शेतमालाला उत्पादनखर्चावर आधारित रास्त भाव’ मागणार्‍या शेतकरी संघटनेच्या आंदोलनात सक्रीय सहभागी होतो. म्हणून 1979-80 मध्ये कांद्याच्या भावावरून झालेल्या आंदोलनानंतर सरकारनं लादलेल्या 3 रु. क्विंटलच्या जागी कांद्याच्या शेतकर्‍याला 70 रु. क्विंटल भाव मिळाला होता - त्याचे चाकण परिसरातल्या शेतकर्‍यावर झालेले परिणाम - यावर मी अभ्यास करून पेपर सादर केला होता. एक वर्ष कांद्याला भाव मिळाल्यामुळे शेतकर्‍याच्या हातात जास्त पैसा आला, तो शेतकर्‍यानं शेती-तंत्रज्ञान सुधारायला वापरला - त्यामुळे उत्पादन आणखी वाढलं - असं माझं ‘फाईंडिंग’ होतं. ‘शेतमालाला उत्पादनखर्चावर आधारित रास्त भाव’ मिळाल्यास शहरी औद्योगिक क्षेत्राकडून शेती - ग्रामीण क्षेत्राचं होणारं शोषण थांबलं. शेती - ग्रामीण क्षेत्राची क्रमश: ‘दरिद्रीकरणाची’ प्रक्रिया थांबेल - ग्रामीण भागात क्रयशक्ती निर्माण होईल, त्यामुळे भांडवल निर्मितीची प्रक्रिया सुरू होऊन - ग्रामीण भागात नवे उद्योग, त्यातून रोजगाराच्या नव्या संधी - परिणामी आणखी क्रयशक्ती आणि भांडवल निर्मिती - असं विकासाचं चक्र सुरू होईल... असं सर्व आम्ही शेतकरी आंदोलनात सांगत होतो - तेच चाकण परिसराच्या माझ्या अभ्यासात दिसून आलं.

असाच पेपर मी ‘ड्रायलँड फार्मिंग’ विषयावर तयार केला होता. दुष्काळप्रवण, पाणी टंचाईग्रस्त भागात, पाण्याची बचत करत शेती कशी करता येईल यावरचा तो पेपर होता. पुढे प्रशासनातल्या सर्व वर्षांमध्ये आणि आजही तो अभ्यास कामी येतो.

* * *

IAS अधिकार्‍याच्या प्रशिक्षणाचा 2 वर्षांचा कालावधी अतिशय सुनियोजित आहे : साडेतीन-चार वर्षांच्या ‘फाउंडेशन कोर्स’नंतर वेगवेगळ्या ‘अ‍ॅटॅचमेंट्स्’ आहेत. अधिकारी म्हणून जबाबदारी सांभाळण्यापूर्वी राष्ट्रीय जीवनाच्या वेगवेगळ्या संस्था तुम्ही जवळून पाहाव्यात अशी त्यामागे दृष्टी आहे.

त्यानुसार मला डिसेंबरच्या ऐन बर्फाळ कडाक्याच्या थंडीत काश्मिर मध्ये, भारतीय लष्कराच्या 10th Infantry Division च्या,ब्रिगेड 1/8 GR (गुरखा रेजिमेंट) बरोबर 3 आठवडे ‘आर्मी अ‍ॅटॅचमेंट’ करण्याची संधी मिळाली. गोरखालँड आंदोलनाचं नेतृत्व करणारे सुभाष घीशिंग 1/8 GR मध्ये होते. भारताचे कर्तबगार सरसेनापती, फील्ड मार्शल माणेकशा 2/8 GR मध्ये होते. मी प्रशिक्षण घेताना 1/8 GR - ब्रिगेड 161 चा घटक होतो. Co-Commanding Officer होते लोकनील टेंबे - आणि लष्कराच्या भाषेत2IC सेकंड इन कमांड - मेजर परशुराम नावाचा रुबाबदार, दिलदार मल्याळी अधिकारी. सेवेतून राजीनामा दिल्यानंतर 1999 च्या जून-जुलैमध्ये झालेल्या कारगिल युद्धातही मी भारतीय सैन्याबरोबर द्रास-कारगिल भागात होतो. ती व्यवस्था लावून देण्यात पुन्हा तेच होते. श्रीनगरमधल्या ‘बटवारा गेट’ या भागात भारतीय लष्कराचा तळ आहे - तिथे झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यात पुढे मेजर परशुराम मारले गेले. त्यांनी दहशतवाद्यांना मशीनगन्स् घेऊन घुसताना पाहिलं. मेजर परशुराम रिसेप्शन ऑफिसमध्ये होते, त्यांनी आपल्या लष्करी तळाला धोक्याचा इशारा दिला, इतर सहकार्‍यांना सुरक्षितपणे बाहेर काढलं, दहशतवाद्यांचा हल्ला स्वत:च्या अंगावर घेतला. ते भारतासाठी शहीद झाले. 1986 साली 3 आठवडे त्यांच्या दयामाया न बाळगणार्‍या शिस्तीची मला मजा आली होती.

हिमालयातला एक ट्रेक करायचा असतो. तो मी अवघडातला अवघड असा एक ट्रेक म्हणून ‘पिंडारी ग्लेशियर’चा ट्रेक केला -हिमालयातले चालण्याचे 110 कि.मी. - आणि समुद्रसपाटीपासून 15 हजार फुटांवर... आणखी धमाल.

अ‍ॅकॅडमीत एकेका प्रांताचा ‘डे’ साजरा व्हायचा - तेव्हा त्या त्या प्रांताची वैशिष्ट्यं सादर करायची असतात. त्यावेळी मी ढोल-ताशा-झांज (आणि तोंड!) भरपूर वाजवून घेतलं.

SPH मध्ये ‘विविध गुणदर्शन’ व्हायचं. त्यात मी लिहिलेली ‘संघर्ष’ नावाची मूळ मराठी एकांकिका - हिंदी भाषांतर करून सादर केली. (त्या काळी मी स्टेजवर सुद्धा नाटकं करायचो!) दोनच पात्रं असलेलं हे नाटक - भोवतीच्या परिस्थितीबाबत अत्यंत संवेदनशील असलेला एक, व्यावहारिक जगतात तो ‘वेडा’ ठरवला जातो - आणि त्याचं ‘वेड’ समजणारा, पण त्याच्यावर उपचार करणारा डॉक्टर - अशी दोनच पात्रं. डॉक्टरची भूमिका केली होती IAS मधला सहकारी - डॉ.सुहेल अख्तर यानं. तो मध्यप्रदेशातला होता. त्याला सिक्किम केडर मिळालं होतं (‘वेड्या’चा रोल कुणी केला हे काय वेगळं सांगायला हवं का?!)

त्यावेळी टी.व्ही. वर - एकच राष्ट्रीय दूरदर्शन - DD चॅनेल होता - अजून केबल टी.व्ही.ची रेलचेल आली नव्हती. तेव्हा दूरदर्शनवर दर रविवारी सकाळी रामानंद सागर दिग्दर्शित ‘रामायण’ चालू होतं - त्यापायी देशाला वेड लागलेलं होतं. (थोडे मूठभर ‘बुद्धिवादी’सोडता रामायण-महाभारताचं देशाला हजारो वर्षं वेड लागलेलं आहे - जगाला सुद्धा.) तर दर रविवारी सकाळी देशभरचे रस्ते सुनसान असायचे. लोक स्नान करून गंधटिळा लावून, चपला-बूट न घालता किंवा काढून - टी.व्ही.समोर - शिस्तीत वेळेपूर्वी 5मिनिटं आधीच येऊन बसायचे - तिथे भारत देश वक्तशीरपणा पाळतो. लोक टी.व्ही.ला कुंकू लावायचे, नारळ वाढवायचे, हार घालायचे. मालिकेत काम करणार्‍यानं ‘ड्रिंक्स्’ घेणं बंद केलं होतं - लोकही त्या अभिनेत्यांनाच राम आणि सीता समजून त्यांच्या पाया पडायचे. पुढे रामाचं काम केलेला अरुण गोविल काँग्रेसमध्ये गेला आणि सीतेचं काम करणारी दीपिका चिखलिया आणि रावण - अरविंद त्रिवेदी भाजप मध्ये!

आम्ही पण न चुकता अ‍ॅकॅडमीमध्ये रविवारी सकाळी 9 म्हणजे 8.55 ला स्नान करून, चपला-बूट न घालता बसायचो.

आमच्याबरोबर असाच न चुकता सुहेल अख्तरही असायचा.

मित्रामित्रांमध्ये गंमत चालते (leg pulling) तसा मी एका रविवारी रामायणाचा ‘एपिसोड’ चालू असताना मधल्या ‘ब्रेक’मध्ये सुहेल अख्तरला म्हणालो, ‘यार तू यह क्या कर रहा है, हर इतवार को हमारे साथ रामायण देखता है - तेरी मजहब वाले तेरे को मजहब से निकाल देंगे ना!’

तर एकदम गंभीर होऊन तो म्हणाला, ‘ऐसा क्यों कह रहे हो अविनाश, रामायण क्या मेरी भी विरासत नहीं है?’ अनेक धर्मांधांना हे समजलं तर ‘भारत’ समर्थ होईल.

(त्या अख्तर नावातच काहीतरी जादू आहे - आठवा - जावेद, फरहान नावाचे अख्तर.)

पीके ते पॅरिस : पेशावरमार्गे

पीके.

इतका इनोदी काल्पनिक (कल्पक), हास्यास्पद (हसवणारा), शिणुमा आहे राव, काय सांगू तुम्हाला!

काही संकुचित, बुरसटलेल्या विचाराच्या व्यक्तींना उगीचंच वाटतं की त्यात हिंदू धर्माचा, देवदेवतांचा अपमान आहे, वगैरे...

फारच सिरियसली घेतात बुवा हे लोक सिनेमा. त्यांना समजतच नाही की सिनेमा हे चार घटका मनोरंजनाचं साधन आहे. मंदिरात जाताना जोडे काढून ठेवतात तसं सिनेमाला जाताना डोकं बाजूला ठेवून जायचं असतं. फार तर्कशुद्ध प्रश्‍न विचारायचे नसतात,सुसंगती अपेक्षित धरायची नसते.

आता हा पीके.

कोण पीके? कुठला पीके? काय पीके? कुठून आला - कोणत्या तरी परग्रहावरून. कोणता परग्रह - असलं काहीतरी काय विचारता राव, कशाला आला - पुन्हा तेच, हिंदू लोक कसे चुकीचे आहेत, हिंदू कुटुंबात कसे चुकीचे संस्कार  केले  जातात, हिंदू साधू  कसे ढोंगी, लुटारू असतात, हे दाखवून धर्मसंस्थापना करण्यासाठी आला. नाहीतरी तुमच्या भगवद्गीतेत म्हटलेलंच आहे ना, ‘यदा यदाही  धर्मस्य ग्लानिर्भवती भारत । अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानम् सृजाम्यहम् ॥’ - धर्माला जेव्हा जेव्हा ग्लानी येते तेव्हा तेव्हा धर्माचं उत्थान घडवायला, दुष्टांचा संहार करून साधू-सज्जनांचं रक्षण करायला मी पुन्हा पुन्हा जन्म घेतो... म्हणून आला पीके.

तुमच्याच धर्मात कलियुगाची कल्पना मांडलीय. कलियुग चालू आहे ना. धर्माच्या नावाखाली ढोंगी साधू तुम्हाला लुटताय्त.उगीचंच गझनीच्या महम्मदाची आठवण करून देऊन खोटा इतिहास शिकवताय्त. गझनीचा महम्मद खरा एक उदार, रसिक,कर्तबगार साम्राज्यनिर्माता होता - हे कळण्यासाठी तुम्ही पंडित नेहरूंच्या ‘डिस्कव्हरी ऑफ इंडिया’ची मूळ आवृत्ती वाचावला हवी.संकुचित, बुरसटलेल्या विचारांची माणसं खोटं खोटंच सांगतात की गझनीच्या महम्मदानं 25 वर्षांत 17 स्वार्‍या केल्या. पूर्वेला अयोध्येपासून दक्षिणेला सोरटी सोमनाथापर्यंत प्रचंड कत्तली केल्या, प्रचंड सोनं-संपत्ती लुटून नेली, स्त्रियांना बाजारात दासी म्हणून विकलं - तो स्वत: आपण मूर्तीपूजकांच्या मुंडक्यांची कशी रास रचली असं सांगतो - पण ते अतिरंजित आहे! त्याच्याबरोबर संस्कृत पंडित अल् बेरुनी होता, तो सांगतो की कोणतंही कारण  नसताना  निरपराध्यांची  कत्तल करून गझनीच्या महम्मदानं हिंदूंच्या मनात इस्लामबद्दल कायमचा तिरस्कार निर्माण करून ठेवला. पण अल् बेरुनी विश्‍वासार्ह नाही, त्याचा दस्तावेज ग्राह्य मानता येणार नाही. त्याच्या एक हजार वर्षं नंतर झालेल्या थोर मार्क्सवादी इतिहासकार रोमिला थापर विश्‍वासार्ह आहेत. त्यांनी अल् बेरुनीचे पुरावे-दाखले खोडून काढून, आपल्या ‘सोमनाथ’ या अभ्यासपूर्ण, नि:पक्षपाती ग्रंथात सिद्ध केलंय की सोमनाथाचं मंदीर उद्धस्त करणं, संपत्तीची लूट, लक्षावधींची कत्तल... असं काही घडलं नसलं पाहिजे. हे विसाव्या शतकातले बुरसटलेल्या विचारांचे काही मूठभर लोक जातीय तणाव निर्माण करून, स्वत:च्या सत्तेची, स्वार्थाची  पोळी भाजून घेण्यासाठी  याचा वापर करतात.रोमिला थापर यांनी सिद्ध करून दाखवलंय की भारतावर आक्रमण करणं कशी तत्कालीन आशियाई राजकारणातली गझनीच्या महम्मदाची अपरिहार्यता होती. ती समजावून घेण्याऐवजी हे जातीयतावादी उगीचंच त्याच्यावर टीका करतात. खरंतर गझनीचा महम्मद मागासलेल्या भारतीय संस्कृतीला जागं करून वैश्‍विकतेचं परिमाण देणारा ‘व्हिजनरी’ होता! त्या नादात काही थोड्या लोकांचा नाश झाला तर त्याचं काय एवढं, सर्व नवनिर्मिती विनाशातून, विनाशानंतरच होते! पण या मागासलेल्या विचारसरणीच्या लोकांना ‘डीकन्स्ट्रक्शन’ नावाची आधुनिक विचारप्रणाली माहीतच नसते ना!

हे सगळं पीके नं, पीके मध्ये किती मार्मिकपणे दाखवलंय! तो ढोंगी  तपस्वीजी कसा लोकांना भीती दाखवून ‘मंदीर निर्माण’च्या नावाखाली लुटतो, लोकांच्या श्रद्धांचा गैरफायदा घेतो. हा ‘मंदीर निर्माण’चा संदर्भ देऊन तर वर्तमानकालीन वास्तवावर काय अचूक बोट ठेवलंय! भारतीय राज्यघटनेच्या चौकटीत हायकोर्टानं ‘मंदीर निर्माणा’चा मुद्दा संवैधानिक दृष्ट्या ग्राह्य धरून‘मंदीर निर्माणा’च्या बाजूनं कौल दिलाय, आता मुद्दा सर्वोच्च न्यायालयात आहे, पण चित्रपटाच्या कलात्मक गरजेसाठी तो मुद्दा महत्त्वाचा नाही! उच्च दर्जाच्या कला निर्मितीसाठी असे ‘आर्टिस्टिक कॉम्प्रमाईजेस्’ करायला परवानगी आहे!

आता तुम्ही म्हणाल, तो पीके नग्नच का येतो पृथ्वीवर? परग्रहावरची एवढी विकसित संस्कृती, तर त्यांना माहीत नाही का की पृथ्वीवरची माणसं - ‘आयटेम साँग’ आणि सनी लिओन सोडता सर्व जण कपडे घालतात. अशी पाहणी करून मग ‘लँडिंग’ करत नाहीत का? का परग्रहावरचा सगळा सरकारी कारभार सुद्धा पृथ्वीप्रमाणेच भोंगळ आहे? शिवाय असं बिचार्‍या एकट्या, नग्न पीके ला सोडून, त्यांचं यान निघून का जातं? केवढी अडचण झाली त्या बिचार्‍या पीके ला! एक तर तो ‘रिमोट’ ठेवायला त्याला दुसरी जागा नाही. अडकवला गळ्यात. आता इतकी सहज चोरी शक्य आहे म्हटल्यावर राजस्थानी चोएला मोह झाला नसता तरच नवल.पाकिस्तानात असं झालं नसतं, पाकिस्तानात पीके चा रिमोट गळ्यात सुरक्षित राहिला असता! तिथे कायदा-सुव्यवस्था-सलोख्याचा आदर्श आहे! पण राजस्थानात चोरी होणार. शेवटी तो ‘रिमोट’ म्हणजे हिमालयात शिवानं साक्षात्कार देऊन तपस्वीजीला दिलेलं ‘माणिक’ आहे - त्यावर ‘मंदीर निर्माण’चा आदेश आहे - अशा ‘रिमोट’ला मागणी आहे तोवर ‘पुरवठा’होणारच की. अर्थशास्त्रातला हा अगदीच मूलभूत ‘मागणी-पुरवठ्या’चा सिद्धांत आहे.

बरं त्या विकसित परग्रहावरच्या विवस्त्र पीके ला नुसते हातात हात घेतले की डायरेक्ट मेंदूतून संपूर्ण भाषा ग्रहण करता येते - तर हातात हात घ्यायला स्त्रीच का पाहिजे? पुरुषाचा (उदा. संजय दत्तचा) हात हातात घेऊन भाषा शोषून घेता येणार नाही का? भारीच प्रश्‍न विचारतात बुवा तुम्ही! अहो तो पीके ‘गे’ नाही, त्याला भाषा शिकायला स्त्रीचाच हात हातात घ्यावा लागतो. आधीच तो संजय दत्त तुरुंगात बसून बसून, पुन्हा ‘फर्लो’ मागून दमलाय, त्याला कुठे पीके च्या हातात हात घालायला सांगताय.

शिवाय तुम्हाला हिन्दी चित्रपटांचा एक ‘फंडा’ समजलेला नाही. हिन्दी चित्रपट म्हणजे - काही चांगले अपवाद सोडता - "Movies made by mentally retarded people, for mentally retarded people of mentally retarded people' (अब्राहम लिंकन झिंदाबाद).पीके नं तर आणखी प्रगती साधलीय. पीके ‘मेंटल रिटार्डेशन’पाशी न थांबता ‘मेंटल परव्हर्शन’ - मंदबुद्धीकडून विकृत बुद्धीकडे -जातो. म्हणजे बुद्धीचा विकास झाला ना!

बरं, पीके चा रिमोट चोरीला जातो. त्याला कळतं की यांचे वेगवेगळे भगवान आहेत, ते तुमच्या मागण्या पूर्ण करतात, अडचणी सोडवतात. म्हणून पीके त्या त्या भगवंताची फी भरून ‘माझा रिमोट सापडवून दे’ म्हणून मागणी नोंदवतो. थोड्या काळात कोणीच आपली मागणी पूर्ण केली नाही आणि घेतलेले पैसे पण परत केले नाहीत म्हणून तो मंदिराच्या परिसरात देवांची चित्रं आणून चिकटवतो, ‘लापता भगवान’ म्हणून -

तिथे सगळे गणपती, शिव, लक्ष्मी कसे काय?

पीके नं मुस्लिम, ख्रिश्‍चन इ... देवांकडे मागणी नोंदवली नाही का?

‘लापता’ फक्त हिंदू देवदेवता?

असं काय  करता?  सर्व देव एकच नाहीत का? हे तुमचं हिंदू तत्त्व ना? ‘एकं सद् विप्रा: बहुधा वदन्ति’ म्हणून. म्हणजेच हिंदू देवदेवता दाखवल्या की सगळे देव आलेच की. सगळे देव एकच आहेत, तो काही हिंदू देव वेगळा, मुस्लिम, ख्रिश्‍चन देव वेगळा नाही. तुमच्याच मनात हा संकुचितपणा दिसतोय.

शिवाय मुस्लिम देव आणि प्रेषिताचं चित्रं काढायचं नसतं, इस्लामला ते मंजूर नाही. असं चित्र काढलं तर काय घडतं पाहिलंत ना तुम्ही पॅरिसमध्ये नुकतंच? मग कशाला आपण हिंसाचाराला प्रवृत्त करणारं वागायचं? भारत देश सर्व धर्मांचा आदर करणारा देश आहे.

ओके, पण मग ख्रिश्‍चन देव तरी चिकटवायचा ‘लापता भगवान’च्या यादीत! क्रॉस, मदर मेरी, मॅडोना अँड द चाईल्ड किंवा‘सिस्टिन चॅपेल’च्या छतावरचा तो दाढीवाला बाबा, चालतो ख्रिश्‍चनांना. शिवाय चित्रं, कार्टून, चित्रपट (दा विंची कोड) काढला म्हणून ख्रिश्‍चन लोक लगेच दंगली, कत्तली, हातपायतोड, रक्तपात वगैरे करत नाहीत. लावायचं की चित्र ‘लापता भगवान’म्हणून!

त्यानं ‘सेक्युलर’वादाला बाधा पोचते.

विसरा तुमचा तो जुना पुराणा, प्राचीन भारत. तो वैभवसंपन्न होता, ते सुवर्णयुग होतं, हेही तुमच्याच डोक्यातलं प्रतिगामी खूळ आहे.

आधुनिक भारत सेक्युलर आहे. इथे अल्पसंख्यांकांच्या हक्काचं रक्षण केलं जातं.

पण बहुसंख्यांकांच्या - म्हणजे हिंदूंच्या भावनांचं काय? हिंदू धर्माचा आदर करण्याचं काय?

पुन्हा तुमचे तेच जातीय, प्रतिगामी, बुरसटलेले प्रश्‍न. साध्या व्याख्या समजलेल्या नाहीत तुम्हाला. एक तर मुळात हिंदू धर्मात दोष - जातीव्यवस्था, हुंडा वगैरे - आहेतच, मग ते दाखवले तर बिघडतं कुठे? हिंदू धर्मात दोष आहेत असं नव्हे, हिंदू धर्मच दोष आहे असं ठामपणे दाखवणं म्हणजे सेक्युलरवाद.

पुढे कॉलेजात परीक्षेला जाताना त्यांच्या अंधश्रद्धा दाखवायला पीके एक दगड उचलून झाडाला कुंकू किंवा शेंदूर लावून ठेवतो -म्हणजे पुन्हा हिंदूच देव - हेही साहजिक नाही का, ज्या देशात हिंदू सुमारे 85% आहेत - तिथे एकूण टिंगलटवाळीचा सुद्धा 85%वाटा हिंदूंचा असणं अगदी साहजिकच आहे. म्हणून पीके म्हणतो ‘जो डरता है वो मंदिर जाता है’ - मस्जिद किंवा गिरिजाघर जाता है, नाही म्हटला. ‘ॐ जय जगदीश हरे’ कसं बेसूर म्हणतात ते दाखवलंय.

राहून राहून प्रश्‍न पडतो की मुळात पृथ्वीवर येताना पीके नग्न का? त्या अर्थी त्याचा परग्रह कॅलिफोर्नियातल्या ‘सान फर्नांडो व्हॅली’त - (अमेरिकेच्या पोर्न इंडस्ट्रीचं केंद्र) असावा. पण चित्रपटात पीके नं कमालीच्या बुद्धीवादी तर्‍हेनं समजावून सांगितलंय!पक्ष्याकडे बोट दाखवून तो ‘जग्गी’ला समजावून सांगतो, तो पाहा कसा नैसर्गिक अवस्थेत आहे - त्याला वाईट समजतो का आपण!काय सॉलिड बुद्धिमत्ता आहे, परग्रहावर पीके चा आयक्यू मायनस् 140 असला पाहिजे!

आत्तापर्यंतचा हा तुमचा सगळा भांडकुदळ वितंडवाद ऐकून ऐकून एक गोष्ट तर स्पष्टच दिसतेय, की, या चित्रपटाचं खरं मोठेपण तुम्हाला समजलेलंच नाही.

सर्वसाधारणपणे चांगली कलाकृती समस्या मांडते, उत्तरं सांगत नाही. उत्तरांचा शोध-समाधान ही जबाबदारी त्या कलाकृतीचा आस्वाद घेणार्‍या रसिकाची असते. रसिकाला समस्येचं आत्मभान देणं एवढीच कलाकृतीची जबाबदारी. विजय तेंडुलकरांसारखे सार्वकालिक श्रेष्ठ साहित्यिक तर स्पष्टच सांगतात की उत्तरं मांडणं हे कलाकाराचं, कलाकृतीचं काम नाही.

पण पीके ते सुद्धा करतो.

पीके उत्तर मांडतो.

हिंदू कुटुंब, त्यात मुलींवर झालेले चुकीचे, बुरसटलेले द्वेष, जातीयता, धर्मांधता शिकवणारे संस्कार या सर्वांतून मुक्त होण्याचा उपाय काय?

पाकिस्तान. सरफराज.

तुमच्या संकुचित मनाला लगेच आठवलंय की इंटरनेटवरचे भारताचे पत्ते जसे ‘डॉट इन्’ असतात तसे पाकिस्तानातले पत्ते ‘डॉट पीके’ असतात!

तुमच्या या जातीय स्मरणशक्तीचा निषेध केला पाहिजे.

जातीयच नाही तर धर्मांध सुद्धा.

पाकिस्तान केवळ मुस्लिम देश म्हणून तुम्ही त्याचा द्वेष करता. पाकिस्तानच्या लक्षावधी मदरशांमधून भारत - हिंदू द्वेषाची शिकवण दिली जाते असा अपप्रचार करता. पाकिस्तान म्हणजे अजमल कसाब, झाकी-उर्-रहमान लाखवी, हाफीज सईद, मौलवी अझर मसूद, लष्कर-ए-तैयबा, जमियत-उद्-दावा, ISI, प्रॉक्सी वॉर... असा सगळा खोटा प्रचार करता. पाकिस्तान म्हणजे ‘फेल्ड स्टेट’ - चोरीच्या मार्गानं अण्वस्त्रधारी देश, ती अण्वस्त्रं भारतावर टाकू असं गेल्या 10 वर्षांत तीनदा म्हटलेला देश.

किती द्वेषपूर्ण, धर्मांध आहात तुम्ही!

खरा पाकिस्तान किती चांगला देश आहे - शिवाय भारतीय - हिंदू मुलीच आपण होऊन पाकिस्तानी मुस्लिम मुलांच्या प्रेमात पडतात. बाकी सगळा खोटाच प्रचार आहे. बघा ना, सरफराज जग्गीशी चर्चमध्ये लग्न करायला तयार आहे - यातली मानवी एकात्मता समजत नाही का तुम्हाला? तर जग्गी गैरसमजामुळे सरफराज येण्यापूर्वीच चर्चमधून निघून जाते.

नंतर भारतीय चॅनेलवर ‘रिअ‍ॅलिटी शो’मधून विदेशातल्या पाकिस्तानी दूतावासात नुसता फोन जातो, त्यावर स्त्रीचा आवाज ऐकल्या क्षणी पाकिस्तानी दूतावासातली महिला किती आनंदित होते, लगेच ओळखते, आप जग्गी हो? भोवतीच्या सर्वांना आनंदानं सांगते, सुनो सुनो, जग्गी का फोन आया, जग्गी का फोन आया! आता लाहोरला परतलेला सरफराज रोज 9 वाजता दूतासावात फोन करत असतो - की, मेरे लिए किसी लडकी का फोन आया था? लगेच दूतावासातून जग्गीला सरफराजचा लाहोर नंबर जोडून दिला जातो. किती कार्यक्षम! तुम्ही  खोटा  प्रचार  करता की पाकिस्तान भारताच्या काबूलमधल्या दूतावासावर हक्कानी नेटवर्कच्या द्वारा  दहशतवादी  हल्ला  घडवून  आणतो. तुमचा द्वेषमूलक धर्मांध प्रचार आहे की पाकिस्तानी तालिबान पेशावरच्या शाळेवर हल्ला करून 200 पेक्षा जास्त मुलांची कत्तल करतो. खरा पाकिस्तान पाहा किती प्रेमळ आहे!

भारतीय - विशेषत: हिंदू स्त्रीच्या मुक्तीचा मार्ग?

पाकिस्तानी पती.

नाहीतरी 1947 नंतर पाकिस्तानातले हिंदू संपवून झाले. हिंदू मुलींना  पळवून  नेऊन, बलात्कार करून, सक्तीनं धर्मांतर करून त्यांचे मुसलमान मुलांशी निकाह लावून झाले. तो पाकिस्तानचा अंतर्गत प्रश्‍न आहे. कारण जगात कुठेही अन्य सर्वांना मानवाधिकार आहेत, पण हिंदूंना मानवाधिकार नाहीत. हिंदूंची बाजू घेणं म्हणजे जातीयतावाद. मग शेवटी पाकिस्तानातल्या हिंदू मुली संपल्या, आता त्यांनी बघावं कुठे? आहे ना आपला उदार भारत, त्यातली जग्गी.

आपले साधूपुरुष सगळे कसे ढोंगी आहेत. आजपर्यंत आपण जोपासलेली सगळी मूल्यं कशी चुकीची आहेत हे समजलेला जग्गीचा पिता, आता तिचा सरफराजशी संबंध स्वीकारल्यावर कसा खूश होऊन पूर्वीप्रमाणे, तिला, I am proud of you, म्हणत, तोंडात बोटं घालून शिट्ट्या वाजवतो.

भारत-पाक संबंध सुरळीत करण्याचं कित्ती व्यावहारिक सोल्यूशन मांडलंय पीके नं!

शिवाय आता आपला दाऊद पाकिस्तानात आहे. तरी बॉलिवुडशी त्याचे सांस्कृतिक, आर्थिक संबंध आहेत.

मुघलांच्या जनानखान्यात आपल्या मुली वाढवण्याची आपली उदार, सर्वसमावेशक इतिहास-परंपरा आहेच.